Het escortevliegdekschip was een Britse vinding om Atlantische konvooien luchtsteun te geven. Na een bescheiden start groeide het snel uit tot een zelfstandig type oorlogsschip met een groot aantal offensieve en defensieve taken.
HMS Archer van de gelijknamige klasse werd gebouwd als escortevliegdekschip in de VS en werd aan de Britten geleverd in het kader van het Lend-Lease programma.
In de Tweede Wereldoorlog ontwikkelde het vliegdekschip zich tot het voornaamste aanvalswapen van de maritieme mogendheden. Het vliegdekschip was de oorlog ingegaan als ondersteuning van het slagschip. Naarmate de strijd zich uitbreidde, verdrong het vliegdekschip de grote met kanons gewapende schepen van de eerste plaats in de vloot. Het voornaamste wapen van het vliegdekschip, het vliegtuig, kon immers veel verder weg en met veel grotere precisie dan een zwaar kanon toeslaan. Het nadeel van vliegdekschepen is echter dat ze zo groot zijn. Daardoor zijn ze ook duur en kost het veel tijd om ze te bouwen. Het gevolg was dat er nooit genoeg vliegdekschepen waren voor de vele taken die op ze wachtten. Er was dus behoefte aan goedkopere en snellere methoden om grote aantallen vliegtuigen op zee te krijgen. Dat resulteerde in het ontstaan van het escortevliegdekschip.
Het escortevliegdekschip was het product van twee onafhankelijke en vrijwel gelijktijdige ontwikkelingen in Groot-Brittannië en de VS. De Britten moesten de konvooien, waarvan ze voor hun voortbestaan afhankelijk waren, beschermen. Reeds in 1940 leden konvooien ernstige verliezen door toedoen van de Focke-Wulf Fw 200 langeafstandsvliegtuigen. Beide dreigingen konden met luchtstrijdkrachten worden afgewend. De Fw 200 was geen partij voor moderne jachtvliegtuigen uit die tijd, en U-boten aan de oppervlakte waren kwetsbaar voor een luchtaanval. De standaardremedie in zo'n geval was duiken, maar een U-boot onder water was veel te langzaam om ook maar het langzaamste konvooi aan te kunnen vallen.
'Atlantisch gat'
Op het land gestationeerde vliegtuigen konden beide einden van de Atlantische navelstreng bestrijken, maar hadden een te klein bereik om ook het middendeel van de Atlantische Oceaan te beveiligen. Zo bleef er een 'Atlantisch gat' open. Er waren te weinig vliegdekschepen om de voortdurende stroom konvooien te dekken, en de verliezen aan koopvaardijschepen waren hoog en groeiden alleen maar.
Als noodoplossing brachten de Britten de CAM's in stelling. Deze Catapult Armed Merchantschip waren standaard vrachtschepen met een katapult waarmee vanaf de boeg een jachtvliegtuig gelanceerd kon worden. Hoewel hiermee de Fw 200's met enig succes verjaagd konden worden, kon dit middel per reis maar éénmaal worden ingezet en dat soms niet voldoende.
In 1940 werd besloten de Hannover, een buitgemaakt Duits schip, om te bouwen tot klein vliegdekschip. Het werd onder de nieuwe naam HMS Audacity in de vaart genomen op 20 juni 1941. Het was een bijzonder simpel vliegdekschip. Er was aan boord geen plaats voor een hangar of een lift, en daarom moesten de acht Grumman Martlet gevechtsvliegtuigen aan dek staan. Dit schip begeleidde in september 1941 zijn eerste konvooi naar Gibraltar en onderweg haalde een van de Grummans een Fw 200 neer.
De Audacity werd in december 1941 tijdens zijn derde konvooimissie tot zinken gebracht door de U-571.
De korte carrière van de Audacity had aangetoond dat het kleine escortevliegdekschip waardevol was als begeleider van konvooien. Vier of vijf andere koopvaardijschepen werden omgebouwd, naast achttien MAC's (Merchant Aircraft Carriers). Dat waren olietankers of bulkschepen voor graan waarvan de bovenbouw verwijderd werd en vervangen door een vliegdek. De laadcapaciteit van de schepen bleef behouden en ze voeren met hun eigen civiele bemanning. Personeel van de Fleet Air Arm vormde de bemanning van de vliegtuigen en deed het onderhoud eraan.
De meeste Britse escortevliegdekschepen werden echter door de VS geleverd. Aanvankelijk ontwikkelde de US Navy lichte vliegdekschepen om vliegtuigen over te varen van Amerika naar de strijdtonelen overal in de wereld. De eerste schepen voor dit doel w die tot vliegdekschip werden omgebouwd.
De USS Long Island werd gebruikt als trainingsschip en de Archer werd geleverd aan Groot-Brittannië. Daarop volgden vier marine-olietankers van de Cimarron-klasse die tot vliegdekschip werden omgebouwd.
Bij de Amerikaanse marine gaf men zich rekenschap van het feit dat deze basale vliegdekschepen een essentiële aanvallende rol konden spelen. De omgebouwde tankers vervingen grote vliegdekschepen bij de invasie in Noord-Afrika, en eind 1942 werden ze ook naar de Stille Oceaan gestuurd, waar het aantal snelle grote vliegdekschepen tot twee was geslonken.
Bouwprogramma
Deze eerste kleine vliegdekschepen waren de voorlopers voor een omvangrijk bouwprogramma van escortevliegdekschepen. Het bouwprogramma voor grote vliegdekschepen was al zeer indrukwekkend (met zeventien zware vliegdekschepen van de Essex klasse en negen lichtere van de Independence klasse) maar werd in aantallen verre overtroffen door de 78 escortevliegdekschepen die de VS bouwden tussen juni 1941 en april 1945.
In de Atlantische Oceaan waren de escortevliegdekschepen gespecialiseerd in onderzeebootbestrijding en boden luchtdekking aan de konvooien. Het begeleiden daarvan was vooral een defensieve taak. Later voeren kleine vlooteenheden in gebieden rond waar ze alle voorbijkomende konvooien konden helpen. De vliegtuigen van de vliegdekschepen voerden voortdurend verkenningsvluchten uit en spoorden U-boten op voordat deze contact konden maken met een konvooi. Uit deze tactiek kwam vervolgens de succesvolle 'hunter/killer' aanpak voort die uiteindelijk leidde tot veilige geallieerde routes op de noordelijke Atlantische Oceaan.
Op de Stille Oceaan hadden de escortevliegdekschepen een veel grotere verscheidenheid aan taken.
Ze moesten ook luchtdekking leveren voor amfibische landingen, vliegtuigen overbrengen, grote vliegdekschepen bevoorraden en tactische luchtaanvallen uitvoeren ter ondersteuning van grondtroepen. En hoewel deze schepen nooit ontworpen waren om de rechtstreekse confrontatie aan te gaan met de Japanse vloot, sloegen ze ook daarin een uitstekend figuur in de Slag in de Golf van Leyte in oktober 1944.